Orman; ağaçlarla birlikte diğer bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak, hava, su , ışık ve sıcaklık gibi fiziksel çevre faktörlerinin birlikte oluşturdukları karşılıklı ilişkiler dokusunu simgeleyen bir ekosistemdir.(1)
Orman ağaçları yapraklarının şekline göre geniş yapraklı ağaçlar ve iğne yapraklı (İbreli) ağaçlar olmak üzere iki gruba ayrılır:
Geniş yapraklı ağaçlar genel olarak yapraklarını sonbaharda dökerler, kışın çıplak kalırlar ve İlkbaharda tekrar yaprak açarak yaşamlarına devam ederler. Bu türlere örnek olarak Meşe Kayın, Gürgen, Kestane, Kızılağaç, Kavak, Karaağaç, Dişbudak, Ihlamur, Ceviz, Çınar verilebilir.
İğne yapraklı ağaçlar ise her zaman yeşil dediğimiz yaz-kış yeşil görünen ağaçlardır. Yaprakları iğne gibi ince, sert ve batıcıdır. Bu ağaçlarda yapraklarını dökerler fakat belirli bir mevsimde hep birden yapraklarını dökmezler. Bu nedenle daima yeşil kalırlar. Bunlara örnek olarak Çam, Göknar, Ladin, Sedir, Ardıç, Servi gösterilebilir.
Ormanlar sağladıkları pek çok maddi ve sosyal faydaları ile ülkemizin en önemli doğal kaynaklarındandır. Bu faydalarının sürekli olabilmesi için planlı ve düzenli bir şekilde işletilmeleri gereklidir.
Ormanlarımızın bizlere sağladığı sayısız faydaları vardır. Bunlardan bazıları;
· Ormanlar yaşantımızın her safhasında ihtiyaç duyduğumuz yapacak ve yakacak hammadde kaynağıdır.
· Ormanlar, bitkiler ve hayvanlar için doğal bir su şebekesi gibidirler. Kar ve yağmur biçimindeki yağışı yaprakları, dalları, gövdesi ve kökleri ile tutarak, selleri ve taşkınların oluşmasını önler.
· Ormanlar erozyonu önler. Ormanlar rüzgarın hızını azaltır, toprağı kökleri ile tutarak yağışların ve akarsuların toprağı taşımasını önler.
· Ormanlar, yaban hayatı ve av kaynaklarını korur. Nesli tükenmekte olan hayvanların üretimi, korunması ve barınmasında koruma alanları oluşturur. Milyonlarca canlının yuvasıdır.
· Ormanlar, bitki örtüsü ve toprak içerisinde büyük miktarda karbon depoladıklarından, iklim üzerinde olumlu etkiler yapar. Sıcağı soğuğu dengeler.
· Ormanlar eğlenme, dinlenme ve boş zamanlarını değerlendirme imkanı sağlar. Havası suyu, doğal görünümleri ve sakin ortamı ile özellikle şehirlerde yaşayan insanları kendisine çeker.
· Ormanlar bütün bu faydalarının yanında gürültüyü azaltması, oksijen kaynağı olması ile insan yaşamını daha sağlıklı ve güzel kılar. Örneğin;
◆ 50 m genişliğindeki bir otobanın trafik gürültüsünü 20-30 desibel azaltır.
◆ 25 metre boyunda ve 15 metre tepe çatısına sahip bir kayın ağacı saatte 1,5 kilogram oksijen üretir. 100 yaşındaki bir kayın ağacı, saatte yaklaşık 40 kişinin çıkarttığı 2,35 kilogram karbondioksiti tüketir.
◆ Bir hektar ladin ormanı yılda 32 ton, kayın ormanı 68 ton, çam ormanı 30-40 ton toz emer. Ağaçlar tuttuğu tozlar sayesinde insanların yaşlanmasını geciktirirler.
◆ 10×10 metrelik bir alanda yer alan 25 metre boyunda ve 100 yaş civarında bir kayın ağacı kökleri ve kılcal damarları aracılığıyla yılda 30.000 litre su çeker ve verimli toprağın akmasını önler.
Dünyadaki Orman Varlığı
Dünyada ormanlar iki kısımda yoğunlaşmıştır. Birincisi Alaska, Kanada , İskandinav ülkeleri ve Kuzey Rusya dan Sibirya ya kadar uzanan hatta bulunan Kuzey Bölge İğne Yapraklı ormanlar.
İkincisi ise Ekvator bölgesinde bulunan ve Yağmur ormanları diye tabir edilen Amazon, Orta Afrika ve İndomalezya adalarını kapsayan ormanlardır. Bu iki alan arasında yer yer geçiş ormanları görmek mümkündür.
Dünya orman varlığı 4 milyar hektar civarındadır. Bu da kara alanlarının %30 una tekabül etmektedir. Kıtalara göre orman varlığına bakılırsa 1,5 milyar hektar Amerika kıtasında, 1 milyar hektar Avrupa kıtasında, 635 milyon hektar Afrika kıtasında, 571 milyon hektar Asya kıtasında ve 200 milyon hektar ise Avusturalya kıtasında bulunmaktadır. En fazla orman alanına sahip ülke 700 milyon hektar ile Rusya Federasyonu, 671 hektar Brezilya, 450 hektar ile Kanada , 300 milyon hektar ABD, 166 milyon hektar Zaire, 162 milyon hektar Çin, 145 milyon hektar Endonezya ve 144 milyon hektar Avusturalya da bulunmaktadır. Nüfus artışı ekonomik gelişme, hızlı sanayileşme ve yanlış arazi kullanımı ormanların azalmasına veya yapılarının bozulmasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda çevre kirliliği ve erozyon tehlikesi artmakta, tahrip olan ormanlar kendisinden beklenen fonksiyonları tam olarak yerine getirememektedir. Dünyamızda yılda ortalama olarak 13 milyon hektar orman yok olmaktadır. Ormanların daralmasıyla iklim değişikliği, küresel ısınma, çölleşme, biyolojik çeşitliliğin yok olması gibi çevre sorunları ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’deki Orman Varlığı
Avrupa’da bulunan 12.000 bitki çeşidinin 10.000 türü ülkemizde bulunmaktadır. 3.500 tür ise sadece ülkemizde yetişmektedir. Ülkemizdeki ormanlarımız, yapraklı ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşur.(1)
Ülkemizdeki Ormanlar genellikle deniz kıyısında veya kıyıya yakın yerlerde yayılış göstermektedir.
Ormanlarımız genellikle deniz kıyısında veya kıyıya yakın yerlerde yayılış göstermektedir. Türkiye’nin ormanlık alanı 21.188.747 Hektar olup, genel ülke alanına oranı. Bu alanın yaklaşık yarısı(10.621.221,0 hektar) verimli kalan yarısı ( 10.567.526,0 hektar) ise verimsiz ormanlardır. Ormanların %24 Karadeniz, %20 Akdeniz, %18 Ege, %15 Marmara,%11 İç Anadolu, %8 Doğu Anadolu ve %4 Güney Doğu Anadolu dadır. Ülke ormanlarımızın tamamına yakın kısmı ( %99,9) Devlet ormanı niteliğinde olup kalan kısmı ise özel ormandır.(2)
Ormanların Korunması
Ormanlar, sadece ait oldukları ülkelerin ormanları olmayıp tüm insanlığın ortak malı olduğu kabul edilmektedir. Bu sebeple korunmaları ve gelecek kuşaklara sağlıklı bir şekilde aktarılmaları çok önemlidir. Ekonomik değer taşımaları, toprağın korunması, su rejiminin düzenlenmesi, doğal filtre olması gibi nedenleri ayrıca önemi bir kat daha artmaktadır.
Ormanların bugüne kadar gelmesinde en önemli etken korunmuş olmalarıdır. Gerek Osmanlı döneminde gerekse Cumhuriyet döneminde ormanlar değişik yöntem ve yasalarla korunmuştur. Ancak Kurumsal bir şekilde ormanların korunması Cumhuriyet dönemiyle başlamıştır. İkinci Dünya savaşı yıllarında ormanların korunmasını Orman Koruma Komutanlığına bağlı askerlerce yapılmıştır. Ancak kısa bir süre sonra bu uygulamadan vazgeçilerek Orman Muhafaza Memurları tarafından koruma hizmetleri yapılmıştır.
Günümüzde ormanların korunmasını, OGM bünyesindeki Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığınca yapılmaktadır. Taşrada ise Daire başkanlığının prensipleri doğrultusunda koruma hizmetleri Teknik Personel ve Orman Muhafaza Memurlarınca yapılmaktadır. Ayrıca yürürlükte bulunan yasa ve mevzuat gereğince ihtiyaç duyulduğunda Jandarma, Polis ve Köy Muhtar ve Aza’larıda Orman teşkilatına yardım etmeye mecburdurlar.
Ormanların korunması 4 ana başlıkta yapılmaktadır.
1- Öncellikle ormanların usulsüz müdahalelerinden korumak.
2- Ormanlarda tahribatta yol açan hastalık ve her çeşit orman zararlılarını önlemek ve bunlarla mücadele etmek.
3- Ormanlarda ve orman içinde otlak, yaylak ve kışlaklardaki otlatmayı düzenlemek
4- Orman Yangınlarını önlemek ve mücadele amacıyla plan ve programlar hazırlamak, araç gereç temin etmek, tesislerin kurulmasını sağlamak ve gerekli diğer tedbirleri almak.
Kaynaklar:
1) Orman Genel Müdürlüğü
2) itü Geliştirme Vakfı